Hướng dẫn thực hiện chuẩn mực kế toán 15

Chuẩn mực kế toán số 15 quy định về hợp đồng xây dựng, hướng dẫn doanh nghiệp cách ghi nhận, đo lường và trình bày thông tin liên quan đến các hợp đồng xây dựng trong báo cáo tài chính. Việc áp dụng chuẩn mực kế toán số 15 này giúp đảm bảo tính chính xác, minh bạch và hợp lý trong việc báo cáo doanh thu, chi phí và kết quả hoạt động từ các hợp đồng xây dựng. Bài viết này Kế toán Kiểm toán Thuế ACC sẽ hướng dẫn chi tiết cách thực hiện chuẩn mực kế toán số 15, hỗ trợ doanh nghiệp trong việc áp dụng đúng quy định.

1. Giới thiệu về chuẩn mực kế toán số 15 (IAS 15)

Chuẩn mực kế toán số 15, hay còn gọi là IAS 15, được ban hành kèm theo Quyết định 165/2002/QĐ-BTC để hướng dẫn các nguyên tắc và phương pháp kế toán doanh thu và chi phí liên quan đến hợp đồng xây dựng. Mục tiêu chính của chuẩn mực này là đảm bảo việc ghi nhận doanh thu và chi phí của hợp đồng xây dựng được thực hiện một cách nhất quán và phù hợp với bản chất của hợp đồng. 

Chuẩn mực kế toán số 15 áp dụng cho kế toán hợp đồng xây dựng và lập báo cáo tài chính của các nhà thầu. Các doanh nghiệp tham gia vào hoạt động xây dựng, bao gồm cả nhà thầu chính và phụ, đều cần tuân thủ chuẩn mực này để đảm bảo tính nhất quán trong việc ghi nhận doanh thu và chi phí. 

Việc áp dụng chuẩn mực này giúp doanh nghiệp đảm bảo tính minh bạch và chính xác trong báo cáo tài chính, đặc biệt đối với các hợp đồng xây dựng có giá trị lớn và thời gian thực hiện dài. Điều này không chỉ hỗ trợ doanh nghiệp trong việc tuân thủ các quy định pháp luật mà còn cung cấp thông tin tài chính đáng tin cậy cho các bên liên quan. 

2. Các hợp đồng thuộc phạm vi chuẩn mực kế toán số 15

Hợp đồng xây dựng, cung cấp dịch vụ, hợp đồng dài hạn

Chuẩn mực này áp dụng cho các hợp đồng xây dựng, cung cấp dịch vụ và các hợp đồng dài hạn khác có liên quan chặt chẽ về mặt thiết kế, công nghệ, chức năng hoặc mục đích sử dụng cơ bản. Việc xác định chính xác loại hợp đồng là cần thiết để áp dụng đúng các nguyên tắc kế toán liên quan.

• Hợp đồng xây dựng: Đây là các hợp đồng trong đó doanh nghiệp thực hiện các công trình xây dựng, bao gồm các công trình dân dụng, công nghiệp hoặc cơ sở hạ tầng. Các hợp đồng này thường có thời gian thực hiện dài và yêu cầu doanh nghiệp phải ghi nhận doanh thu và chi phí theo tiến độ công việc hoàn thành.
• Hợp đồng cung cấp dịch vụ: Hợp đồng này liên quan đến việc cung cấp các dịch vụ trong thời gian dài, chẳng hạn như hợp đồng bảo trì, hợp đồng cung cấp dịch vụ bảo hiểm, hoặc dịch vụ tư vấn. Các hợp đồng này có tính chất giống như hợp đồng xây dựng khi chúng kéo dài qua nhiều kỳ kế toán và doanh thu cần được ghi nhận dựa trên tiến độ hoàn thành công việc.
• Hợp đồng dài hạn khác: Các hợp đồng dài hạn khác có thể bao gồm các hợp đồng sản xuất và cung cấp hàng hóa, hợp đồng nghiên cứu và phát triển, và các hợp đồng dài hạn khác mà không thuộc phạm vi của các chuẩn mực kế toán khác. Các hợp đồng này có tính chất đặc biệt và cần áp dụng các nguyên tắc của IAS 15 để xác định cách ghi nhận doanh thu và chi phí.

Yêu cầu khi xác định loại hợp đồng

Để áp dụng chuẩn mực số 15 đúng cách, doanh nghiệp cần xác định rõ ràng loại hợp đồng mình đang thực hiện và đảm bảo rằng hợp đồng đáp ứng các điều kiện của chuẩn mực. Điều này giúp doanh nghiệp áp dụng các phương pháp ghi nhận và đo lường doanh thu, chi phí và lợi nhuận đúng đắn trong quá trình thực hiện hợp đồng. Việc áp dụng chuẩn mực chính xác giúp doanh nghiệp duy trì tính minh bạch trong báo cáo tài chính và giảm thiểu rủi ro phát sinh từ việc sai sót trong việc ghi nhận thông tin tài chính.

>>>> Tìm hiểu Chuẩn mực kế toán quốc tế là gì? Danh sách IAS, IFRS để biết thêm thông tin nhé!

3. Hướng dẫn thực hiện chuẩn mực kế toán số 15

3.1. Xác định hợp đồng

Khi áp dụng chuẩn mực kế toán số 15, bước đầu tiên là xác định hợp đồng. Các yếu tố cần lưu ý bao gồm:

• Các điều khoản hợp đồng: Xem xét rõ ràng về phạm vi công việc, thời gian thực hiện, giá trị hợp đồng và các điều kiện thanh toán.
• Tiêu chí của chuẩn mực số 15: Đảm bảo hợp đồng đáp ứng đủ các yêu cầu của chuẩn mực để ghi nhận doanh thu và chi phí chính xác.
• Ảnh hưởng đến ghi nhận tài chính: Việc xác định hợp đồng ảnh hưởng trực tiếp đến phương pháp ghi nhận doanh thu và chi phí, như tỷ lệ phần trăm hoàn thành.
• Đảm bảo tuân thủ: Nếu hợp đồng không đáp ứng tiêu chí của chuẩn mực, doanh nghiệp phải áp dụng phương pháp ghi nhận khác.

3.2. Phân tích các điều kiện hợp đồng

Khi hợp đồng đã được xác định, bước tiếp theo là phân tích các điều kiện và điều khoản để đảm bảo việc ghi nhận doanh thu và chi phí được thực hiện chính xác.

• Phạm vi công việc: Xác định rõ ràng các công việc phải thực hiện trong hợp đồng, từ đó đánh giá mức độ hoàn thành công việc để ghi nhận doanh thu.
• Thời gian thực hiện: Xem xét thời gian bắt đầu và kết thúc hợp đồng để theo dõi tiến độ và đánh giá hiệu quả công việc.
• Giá trị hợp đồng: Hiểu rõ giá trị của hợp đồng để xác định mức doanh thu dự kiến và chi phí cần phân bổ.
• Điều kiện thanh toán: Phân tích các điều kiện thanh toán, bao gồm lịch trình thanh toán, hình thức thanh toán và các điều khoản liên quan, để đảm bảo việc ghi nhận doanh thu đúng thời điểm.

3.3. Ghi nhận doanh thu và chi phí

Trong hợp đồng xây dựng, doanh thu và chi phí được ghi nhận theo phương pháp tỷ lệ phần trăm hoàn thành (percentage-of-completion method). Phương pháp này dựa trên mức độ công việc đã hoàn thành trong kỳ báo cáo và cho phép ghi nhận doanh thu và chi phí tương ứng với phần công việc đã thực hiện.

Các bước thực hiện:

• Ước tính tiến độ hoàn thành: Doanh nghiệp cần ước tính phần trăm công việc đã hoàn thành trong kỳ, dựa trên các yếu tố như khối lượng công việc, tiến độ thi công, hoặc các chỉ số khác.
• Ước tính chi phí thực tế: Chi phí thực tế cần được theo dõi và ước tính trong suốt quá trình thực hiện hợp đồng. Các chi phí này bao gồm chi phí vật liệu, nhân công, và các chi phí khác liên quan.
• Ghi nhận doanh thu và chi phí: Doanh thu được ghi nhận tương ứng với tỷ lệ phần trăm hoàn thành, trong khi chi phí được ghi nhận tương ứng với mức độ chi phí đã phát sinh trong kỳ.

Cụ thể:

Ghi nhận doanh thu: Doanh thu từ hợp đồng xây dựng được ghi nhận vào báo cáo tài chính khi công việc hoàn thành. Tỷ lệ phần trăm hoàn thành được xác định dựa trên tiến độ công việc, ví dụ như khối lượng công việc đã hoàn thành hoặc các chỉ số khác thể hiện mức độ hoàn thành.

• Doanh thu được ghi nhận bằng cách nhân tổng giá trị hợp đồng với tỷ lệ phần trăm công việc hoàn thành.
• Ví dụ: Nếu tổng giá trị hợp đồng là 1 tỷ đồng và tỷ lệ hoàn thành là 40%, doanh thu ghi nhận trong kỳ sẽ là 400 triệu đồng.

Ghi nhận chi phí: Chi phí phát sinh trong quá trình thực hiện hợp đồng cũng được ghi nhận tương ứng với phần công việc đã hoàn thành. Các chi phí này bao gồm chi phí vật liệu, nhân công, chi phí vận hành và các chi phí khác liên quan đến công trình.

• Chi phí ghi nhận trong kỳ sẽ được xác định dựa trên mức độ công việc đã hoàn thành và chi phí thực tế đã phát sinh.
• Ví dụ: Nếu chi phí thực tế đã phát sinh trong kỳ là 200 triệu đồng và tỷ lệ hoàn thành là 40%, chi phí ghi nhận trong kỳ sẽ là 200 triệu đồng.

3.4. Theo dõi tiến độ hợp đồng

Để đảm bảo doanh thu và chi phí được ghi nhận chính xác, doanh nghiệp cần thực hiện theo các bước sau:

• Thiết lập hệ thống theo dõi: Sử dụng phần mềm quản lý dự án hoặc công cụ chuyên dụng để ghi nhận tiến độ công việc.
• Cập nhật thông tin định kỳ: Theo dõi và cập nhật tiến độ công việc, khối lượng đã hoàn thành so với kế hoạch.
• Đánh giá dựa trên yếu tố thực tế: Xem xét các yếu tố như chất lượng công việc, thời gian hoàn thành để xác định tỷ lệ hoàn thành chính xác.
• Điều chỉnh doanh thu và chi phí: Nếu có thay đổi về tiến độ hoặc chi phí thực tế, điều chỉnh lại doanh thu và chi phí đã ghi nhận.
• Đảm bảo tính chính xác: Theo dõi tiến độ giúp đảm bảo báo cáo tài chính phản ánh đúng tình trạng hợp đồng, từ đó cung cấp thông tin chính xác cho các bên liên quan.

3.5. Kết chuyển doanh thu và chi phí

Sau khi ghi nhận doanh thu và chi phí theo tiến độ, doanh nghiệp cần kết chuyển các khoản mục này vào báo cáo tài chính. Quy trình này bao gồm:

• Xác định doanh thu và chi phí trong kỳ: Tổng hợp doanh thu và chi phí đã ghi nhận trong suốt thời gian thực hiện hợp đồng.
• Kết chuyển vào báo cáo tài chính: Ghi nhận doanh thu và chi phí vào các báo cáo tài chính phù hợp, như báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh và bảng cân đối kế toán.
• Tuân thủ nguyên tắc kế toán: Đảm bảo kết chuyển tuân thủ các chuẩn mực kế toán hiện hành, như việc áp dụng phương pháp tỷ lệ phần trăm hoàn thành hoặc các phương pháp khác.

4. Trình bày và thuyết minh trong báo cáo tài chính

Cung cấp thông tin về hợp đồng, doanh thu, chi phí và lợi nhuận

Trong báo cáo tài chính, doanh nghiệp phải cung cấp thông tin chi tiết và rõ ràng về các hợp đồng xây dựng, bao gồm:

• Doanh thu đã ghi nhận: Doanh thu từ hợp đồng xây dựng phải được trình bày theo tỷ lệ phần trăm hoàn thành hoặc phương pháp khác đã chọn. Cần xác định rõ doanh thu được ghi nhận trong kỳ báo cáo, đặc biệt khi có sự thay đổi về tiến độ hoặc điều kiện hợp đồng.
• Chi phí phát sinh: Các chi phí liên quan đến hợp đồng xây dựng cần được ghi nhận và phân loại một cách chi tiết, bao gồm chi phí trực tiếp và chi phí gián tiếp. Doanh nghiệp phải công bố các chi phí này để phản ánh đúng tổng chi phí thực tế.
• Lợi nhuận thu được: Lợi nhuận từ hợp đồng xây dựng cần được ghi nhận và phân bổ theo từng kỳ, phù hợp với tiến độ hoàn thành của hợp đồng. Doanh nghiệp cần làm rõ mức lợi nhuận đã ghi nhận trong kỳ và các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả đó.

Những yếu tố cần thuyết minh khi áp dụng chuẩn mực kế toán số 15

Doanh nghiệp cần phải cung cấp thuyết minh chi tiết về những yếu tố chính liên quan đến hợp đồng xây dựng. Các yếu tố quan trọng cần thuyết minh bao gồm:

• Mô tả các hợp đồng đã ký kết: Doanh nghiệp cần cung cấp thông tin về từng hợp đồng xây dựng đã ký kết, bao gồm nội dung chính của hợp đồng, phạm vi công việc, thời gian thực hiện và các điều khoản quan trọng.
• Tiến độ thực hiện hợp đồng: Doanh nghiệp phải mô tả tiến độ thực hiện của các hợp đồng, bao gồm phần trăm công việc đã hoàn thành tại mỗi kỳ báo cáo, cũng như những yếu tố có thể ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện.
• Doanh thu và chi phí đã ghi nhận: Cần công bố doanh thu và chi phí đã ghi nhận trong kỳ báo cáo, kèm theo giải thích về phương pháp tính toán và phân bổ doanh thu, chi phí.
• Lợi nhuận hoặc lỗ phát sinh từ hợp đồng: Doanh nghiệp cần thông tin chi tiết về lợi nhuận hoặc lỗ từ hợp đồng, đặc biệt là sự điều chỉnh lợi nhuận theo tiến độ công việc.
• Phương pháp xác định tỷ lệ hoàn thành hợp đồng: Cung cấp thông tin về phương pháp doanh nghiệp sử dụng để xác định tỷ lệ hoàn thành, chẳng hạn như phương pháp chi phí thực tế hoặc phương pháp khối lượng công việc hoàn thành.
• Kết chuyển doanh thu và chi phí trong báo cáo tài chính: Doanh nghiệp cần giải thích cách thức kết chuyển doanh thu và chi phí liên quan đến hợp đồng xây dựng vào báo cáo tài chính.

Những lưu ý quan trọng khi thực hiện chuẩn mực kế toán số 15

Khi thực hiện, các doanh nghiệp cần lưu ý một số điểm quan trọng để đảm bảo việc ghi nhận và báo cáo tài chính đúng đắn:

• Hệ thống quản lý hợp đồng chặt chẽ: Doanh nghiệp cần thiết lập một hệ thống quản lý hợp đồng hiệu quả để theo dõi tiến độ, chi phí và doanh thu. Việc theo dõi chi tiết sẽ giúp doanh nghiệp phản ánh đúng đắn tình hình tài chính trong báo cáo.
• Đánh giá lại hợp đồng: Các thay đổi trong phạm vi hợp đồng, điều kiện thanh toán và thời gian thực hiện có thể ảnh hưởng đến việc ghi nhận doanh thu và chi phí. Do đó, doanh nghiệp cần có cơ chế đánh giá lại hợp đồng khi có sự thay đổi đáng kể.
• Thuyết minh minh bạch: Doanh nghiệp cần đảm bảo thuyết minh minh bạch về tất cả các thay đổi có ảnh hưởng lớn đến việc ghi nhận doanh thu và chi phí, đặc biệt trong các trường hợp có sự thay đổi trong ước tính về tiến độ và chi phí của hợp đồng.
• Điều chỉnh kịp thời: Nếu có sự thay đổi trong ước tính về tiến độ, chi phí hoặc doanh thu, doanh nghiệp phải thực hiện điều chỉnh kịp thời để đảm bảo tính chính xác và đầy đủ của báo cáo tài chính.
• Chú trọng tính chính xác: Việc ghi nhận doanh thu và chi phí phải phản ánh đúng với thực tế và tiến độ thực hiện hợp đồng. Doanh nghiệp cần kiểm tra và đối chiếu các thông tin thường xuyên để tránh sai sót và đảm bảo tính chính xác.

5. Các thách thức khi áp dụng chuẩn mực

Áp dụng chuẩn mực IAS 15 có thể gặp phải một số thách thức lớn mà doanh nghiệp cần phải vượt qua để đảm bảo việc ghi nhận doanh thu và chi phí đúng đắn:

• Ước tính tiến độ và chi phí: Một trong những thách thức quan trọng nhất khi áp dụng IAS 15 là việc ước tính chính xác tiến độ và chi phí của các hợp đồng dài hạn. Việc thay đổi trong tiến độ thi công, chi phí vật liệu, hoặc yếu tố khách quan khác có thể làm thay đổi toàn bộ các ước tính trước đó, ảnh hưởng trực tiếp đến việc ghi nhận doanh thu và chi phí.
• Quản lý thay đổi trong hợp đồng: Các hợp đồng xây dựng có thể gặp phải những thay đổi không lường trước, chẳng hạn như yêu cầu thay đổi trong phạm vi công việc, điều kiện thanh toán hoặc các yếu tố tác động từ bên ngoài. Doanh nghiệp cần có hệ thống linh hoạt để điều chỉnh các ước tính trong trường hợp có sự thay đổi.
• Đảm bảo tính chính xác của các ước tính: Để đảm bảo tính chính xác của các ước tính về tiến độ và chi phí, doanh nghiệp cần có đội ngũ chuyên gia có kinh nghiệm và các công cụ quản lý dự án hiệu quả. Việc thiếu sót trong việc theo dõi tiến độ và chi phí có thể dẫn đến các sai lệch trong việc ghi nhận doanh thu và chi phí, ảnh hưởng đến báo cáo tài chính.
• Tính phức tạp trong việc kết chuyển doanh thu và chi phí: Việc kết chuyển doanh thu và chi phí trong các hợp đồng dài hạn có thể rất phức tạp, đặc biệt là trong các hợp đồng với điều kiện thanh toán hoặc phạm vi công việc thay đổi. Doanh nghiệp cần xác định và áp dụng đúng phương pháp kết chuyển phù hợp với tiến độ và mức độ hoàn thành của từng hợp đồng.
• Đảm bảo tính minh bạch trong báo cáo tài chính: Để đảm bảo tính minh bạch, doanh nghiệp cần cung cấp đầy đủ và rõ ràng thông tin về các hợp đồng xây dựng trong báo cáo tài chính. Việc thiếu thuyết minh hoặc thuyết minh không đầy đủ có thể làm giảm tính tin cậy của báo cáo và gây khó khăn cho người sử dụng trong việc đánh giá hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp.

>>>> Tham khảo Hệ thống và quy định chuẩn mực kế toán Trung Quốc tại đây.

6. Câu hỏi thường gặp

Công ty liên kết có phải hợp nhất vào báo cáo tài chính hợp nhất không?

Không. Công ty liên kết không được hợp nhất mà được ghi nhận theo phương pháp vốn chủ sở hữu trong báo cáo tài chính hợp nhất.

Công ty con có thể có chính sách kế toán khác công ty mẹ không?

Không. Trong báo cáo tài chính hợp nhất, công ty mẹ phải điều chỉnh chính sách kế toán của công ty con để đảm bảo thống nhất với chính sách kế toán chung của tập đoàn.

Công ty con có thể có báo cáo tài chính khác kỳ kế toán với công ty mẹ không?

Không. Công ty con phải có kỳ kế toán trùng với kỳ kế toán của công ty mẹ. Nếu không trùng, cần điều chỉnh báo cáo tài chính công ty con về cùng kỳ kế toán với công ty mẹ trước khi hợp nhất.

Việc tuân thủ chuẩn mực kế toán số 15 không chỉ giúp doanh nghiệp quản lý và báo cáo hiệu quả các hợp đồng xây dựng mà còn gia tăng tính minh bạch và đáng tin cậy trong báo cáo tài chính. Hiểu và áp dụng chuẩn mực này đúng cách sẽ giúp doanh nghiệp tránh được các sai sót trong quá trình ghi nhận doanh thu và chi phí, từ đó hỗ trợ việc ra quyết định và nâng cao hiệu quả hoạt động. Hy vọng hướng dẫn chi tiết này của Kế toán Kiểm toán Thuế ACC sẽ là tài liệu hữu ích giúp bạn thực hiện chuẩn mực kế toán số 15 một cách chính xác và hiệu quả.