Hướng dẫn thực hiện chuẩn mực kế toán 06 chi tiết

Chuẩn mực kế toán 06 quy định về thuê tài sản, giúp doanh nghiệp nhận diện và ghi nhận đúng các giao dịch thuê tài chính và thuê hoạt động. Việc tuân thủ chuẩn mực này giúp đảm bảo tính minh bạch, chính xác trong báo cáo tài chính và phản ánh đúng bản chất kinh tế của các giao dịch thuê tài sản. Bài viết này Kế toán Kiểm toán Thuế ACC sẽ hướng dẫn chi tiết cách thực hiện chuẩn mực kế toán 06, giúp doanh nghiệp áp dụng đúng quy định trong công tác kế toán.

1. Tổng quan về chuẩn mực kế toán số 06

Chuẩn mực kế toán số 06 (VAS 06) được ban hành theo Quyết định số 165/2002/QĐ-BTC ngày 31/12/2002 của Bộ trưởng Bộ Tài chính. Chuẩn mực này quy định và hướng dẫn các nguyên tắc và phương pháp kế toán cho cả bên thuê và bên cho thuê tài sản, áp dụng cho cả thuê tài chính và thuê hoạt động. Mục tiêu là đảm bảo việc ghi nhận và trình bày các giao dịch thuê tài sản trên báo cáo tài chính một cách chính xác và nhất quán. 

VAS 06 đóng vai trò quan trọng trong việc giúp các doanh nghiệp hạch toán và trình bày báo cáo tài chính liên quan đến các giao dịch thuê tài sản một cách minh bạch và chính xác. Việc áp dụng chuẩn mực này đảm bảo tính nhất quán trong kế toán thuê tài sản giữa các doanh nghiệp, đồng thời cung cấp thông tin hữu ích cho các bên liên quan trong việc đánh giá tình hình tài chính và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp.

1.1 Mục đích của chuẩn mực số 06 – Thuê tài sản

Mục đích của chuẩn mực số 06 – Thuê tài sản là quy định và hướng dẫn các nguyên tắc, phương pháp kế toán đối với bên thuê và bên cho thuê tài sản, bao gồm các loại hình thuê tài chính và thuê hoạt động. Chuẩn mực này nhằm cung cấp cơ sở cho việc ghi sổ kế toán và lập báo cáo tài chính đối với các giao dịch thuê tài sản, từ đó đảm bảo tính minh bạch và nhất quán trong việc ghi nhận, đo lường, trình bày và công bố thông tin liên quan đến hoạt động thuê tài sản.

Cụ thể, chuẩn mực số 06 hướng đến việc:

• Đảm bảo các bên liên quan (bao gồm bên thuê và bên cho thuê) có thể áp dụng các phương pháp kế toán đúng đắn và thống nhất khi xử lý các giao dịch thuê tài sản.
• Hướng dẫn cách phân biệt giữa các loại hình thuê tài sản, trong đó bao gồm việc xác định loại thuê tài chính hay thuê hoạt động.
• Giúp các doanh nghiệp ghi nhận, phân bổ và báo cáo tài sản thuê cũng như nghĩa vụ thanh toán của bên thuê một cách chính xác.
• Tăng cường việc trình bày thông tin liên quan đến thuê tài sản trong báo cáo tài chính, từ đó giúp các bên có cái nhìn rõ ràng và minh bạch về tài chính của doanh nghiệp.

1.2 Các loại thuê tài sản theo chuẩn mực số 06

Thuê tài chính: Thuê tài chính là loại hình thuê tài sản mà bên cho thuê chuyển giao phần lớn rủi ro và lợi ích gắn liền với quyền sở hữu tài sản cho bên thuê. Quyền sở hữu tài sản có thể được chuyển giao cho bên thuê vào cuối thời gian thuê hoặc tại một thời điểm cụ thể trong hợp đồng thuê.

Các dấu hiệu của thuê tài chính có thể bao gồm:

Quyền sở hữu tài sản có thể chuyển giao cho bên thuê vào cuối thời gian thuê.

Hợp đồng thuê có thể bao gồm quyền chọn mua tài sản với giá thấp hơn giá trị hợp lý của tài sản tại thời điểm hợp đồng hết hạn.

Thời gian thuê kéo dài gần hết tuổi thọ kinh tế của tài sản.

Giá trị hiện tại của các khoản thanh toán thuê gần tương đương giá trị hợp lý của tài sản.

Thuê hoạt động: Thuê hoạt động là các giao dịch thuê tài sản không phải là thuê tài chính. Đây là các hợp đồng thuê trong đó phần lớn rủi ro và lợi ích từ việc sở hữu tài sản không chuyển giao cho bên thuê. Thông thường, hợp đồng thuê hoạt động không bao gồm điều khoản chuyển nhượng quyền sở hữu tài sản và các tài sản cho thuê vẫn thuộc quyền sở hữu của bên cho thuê.

Thuê tài sản: Thuê tài sản là sự thỏa thuận giữa bên cho thuê và bên thuê, theo đó bên cho thuê chuyển quyền sử dụng tài sản cho bên thuê trong một khoảng thời gian nhất định. Bên thuê sẽ trả tiền cho bên cho thuê một lần hoặc nhiều lần trong suốt thời gian thuê. Quyền sở hữu tài sản không chuyển giao cho bên thuê, và bên thuê chỉ được quyền sử dụng tài sản trong phạm vi thời gian đã thỏa thuận trong hợp đồng.

Thông qua các nguyên tắc và hướng dẫn này, chuẩn mực số 06 giúp các doanh nghiệp xác định cách thức kế toán đối với các giao dịch thuê tài sản, đồng thời đảm bảo tính hợp lý và thống nhất trong việc trình bày và báo cáo thông tin tài chính về thuê tài sản.

1.3. Các trường hợp áp dụng theo chuẩn mực số 06 – Thuê tài sản

Chuẩn mực số 06 – Thuê tài sản áp dụng đối với tất cả các giao dịch kế toán liên quan đến hoạt động thuê tài sản, bao gồm cả các trường hợp trong đó bên cho thuê chuyển quyền sử dụng tài sản cho bên thuê, bất kể bên cho thuê có trách nhiệm thực hiện các dịch vụ bổ sung liên quan đến việc điều hành, sửa chữa, bảo dưỡng tài sản cho thuê hay không.

Cụ thể, chuẩn mực này áp dụng trong các trường hợp sau:

Khi bên cho thuê chuyển quyền sử dụng tài sản: Chuẩn mực số 06 quy định rằng, khi bên cho thuê chuyển quyền sử dụng tài sản cho bên thuê trong một khoảng thời gian xác định, dù có hay không có các dịch vụ bổ sung như sửa chữa, bảo dưỡng hay điều hành tài sản, giao dịch đó vẫn phải được kế toán theo quy định của chuẩn mực này. Việc cung cấp các dịch vụ liên quan đến tài sản cho thuê không ảnh hưởng đến bản chất của hợp đồng thuê và không thay đổi phương pháp kế toán áp dụng.

Dịch vụ bổ sung của bên cho thuê: Trong một số trường hợp, bên cho thuê có thể chịu trách nhiệm cung cấp các dịch vụ chủ yếu liên quan đến việc duy trì và vận hành tài sản cho thuê, như sửa chữa, bảo dưỡng, hoặc quản lý tài sản. Mặc dù các dịch vụ này có thể liên quan đến việc duy trì tài sản trong suốt thời gian thuê, chúng không thay đổi bản chất của hợp đồng thuê và không ảnh hưởng đến việc phân loại giao dịch này là thuê tài chính hay thuê hoạt động.

Các tình huống khi dịch vụ bảo trì, sửa chữa không làm thay đổi tính chất thuê: Dù trong hợp đồng thuê có quy định rằng bên cho thuê sẽ thực hiện các dịch vụ bảo dưỡng, sửa chữa hoặc điều hành tài sản trong quá trình cho thuê, thì điều này không làm thay đổi bản chất của hợp đồng thuê. Việc cung cấp dịch vụ bảo trì này không làm cho hợp đồng thuê trở thành hợp đồng cung cấp dịch vụ hay làm thay đổi cách thức ghi nhận tài sản và nghĩa vụ thuê trong báo cáo tài chính.

1.4 Các trường hợp không áp dụng chuẩn mực số 06 – Thuê tài sản

Chuẩn mực số 06 – Thuê tài sản không

áp dụng cho một số loại hợp đồng và tình huống đặc biệt. Cụ thể, chuẩn mực này không được áp dụng trong các trường hợp sau:

Hợp đồng thuê tài sản để khai thác và sử dụng tài nguyên thiên nhiên: Chuẩn mực số 06 không áp dụng đối với các hợp đồng thuê liên quan đến việc khai thác tài nguyên thiên nhiên, bao gồm nhưng không giới hạn ở dầu mỏ, khí đốt, gỗ, kim loại, và các khoáng sản khác. Các loại tài nguyên này thường có đặc thù riêng về việc sử dụng, khai thác và quản lý, nên các hợp đồng liên quan sẽ được kế toán và báo cáo theo các chuẩn mực kế toán khác phù hợp với bản chất và tính chất của hoạt động khai thác tài nguyên thiên nhiên. Các hợp đồng này thường bao gồm quyền khai thác tài nguyên và có thể không liên quan trực tiếp đến quyền sở hữu tài sản cố định như các hợp đồng thuê tài sản thông thường.

Hợp đồng sử dụng bản quyền hoặc quyền sở hữu trí tuệ: Chuẩn mực này cũng không áp dụng đối với các hợp đồng liên quan đến việc sử dụng các quyền sở hữu trí tuệ như bản quyền phim, băng video, nhạc kịch, tác phẩm nghệ thuật, hoặc quyền sở hữu các bằng sáng chế, quyền sáng tạo, và các quyền tương tự. Trong trường hợp này, các giao dịch không được coi là thuê tài sản mà là quyền sử dụng các tài sản vô hình (intangible assets). Hợp đồng sử dụng bản quyền hoặc quyền sở hữu trí tuệ thường không đi kèm với việc chuyển giao quyền sử dụng tài sản vật lý mà chỉ là quyền khai thác các giá trị trí tuệ, do đó không được điều chỉnh bởi chuẩn mực số 06.

Hợp đồng dịch vụ không chuyển quyền sử dụng tài sản: Chuẩn mực số 06 không áp dụng đối với các hợp đồng dịch vụ trong đó bên thuê không được quyền sử dụng tài sản. Đây là những hợp đồng mà trong đó bên cung cấp dịch vụ không chuyển giao quyền sử dụng tài sản cho bên thuê, mà chỉ cung cấp dịch vụ có liên quan đến tài sản (ví dụ: dịch vụ bảo dưỡng, sửa chữa, hay quản lý tài sản mà không chuyển giao quyền sử dụng). Những giao dịch này không được coi là hợp đồng thuê tài sản vì không có sự chuyển nhượng quyền sử dụng tài sản từ bên cho thuê sang bên thuê, do đó không cần phải áp dụng phương pháp kế toán thuê tài sản.

2. Hướng dẫn thực hiện chuẩn mực kế toán 06 

Để thực hiện chuẩn mực kế toán 06 một cách tốt nhất, tham khảo dưới đây nhé!

Phân loại hợp đồng thuê tài sản

VAS 06 phân loại hợp đồng thuê tài sản thành hai loại chính:

• Thuê tài chính (Financial lease): Là hợp đồng thuê mà phần lớn rủi ro và lợi ích gắn liền với quyền sở hữu tài sản được chuyển giao cho bên thuê. Quyền sở hữu tài sản có thể chuyển giao vào cuối thời hạn thuê. 
• Thuê hoạt động (Operating lease): Là hợp đồng thuê không phải là thuê tài chính, tức là các rủi ro và lợi ích gắn liền với quyền sở hữu tài sản không được chuyển giao phần lớn cho bên thuê.

Ghi nhận kế toán đối với bên đi thuê

• Thuê tài chính: Khi nhận tài sản thuê tài chính, bên thuê phải ghi nhận tài sản và nợ phải trả trên bảng cân đối kế toán với giá trị bằng với giá trị hợp lý của tài sản thuê hoặc giá trị hiện tại của các khoản thanh toán tiền thuê tối thiểu, tùy theo giá trị nào thấp hơn. Chi phí khấu hao tài sản thuê được tính theo chính sách khấu hao áp dụng cho tài sản thuộc sở hữu của doanh nghiệp. Nếu không chắc chắn về việc chuyển giao quyền sở hữu vào cuối thời hạn thuê, tài sản thuê được khấu hao trong thời gian ngắn hơn giữa thời hạn thuê và thời gian sử dụng hữu ích của tài sản. 

• Thuê hoạt động: Đối với hợp đồng thuê hoạt động, các khoản thanh toán tiền thuê được ghi nhận là chi phí trong kỳ trên cơ sở tuyến tính trong suốt thời hạn thuê, trừ khi có một cơ sở phân bổ khác hợp lý hơn.

Ghi nhận kế toán đối với bên cho thuê

• Thuê tài chính: Bên cho thuê ghi nhận một khoản phải thu trên bảng cân đối kế toán với số tiền bằng với khoản đầu tư thuần trong hợp đồng thuê. Doanh thu tài chính được ghi nhận dựa trên tỷ lệ lãi suất thực tế trên khoản đầu tư thuần trong hợp đồng thuê.
• Thuê hoạt động: Đối với hợp đồng thuê hoạt động, bên cho thuê ghi nhận tài sản cho thuê trên bảng cân đối kế toán theo bản chất của tài sản. Doanh thu từ tiền thuê được ghi nhận trên cơ sở tuyến tính trong suốt thời hạn thuê, trừ khi có một cơ sở phân bổ khác hợp lý hơn.

Trình bày và thuyết minh thông tin về hợp đồng thuê trong báo cáo tài chính

VAS 06 yêu cầu các doanh nghiệp phải thuyết minh các thông tin liên quan đến hợp đồng thuê trong báo cáo tài chính, bao gồm:

• Mô tả các hợp đồng thuê tài sản quan trọng.
• Các chính sách kế toán áp dụng cho hợp đồng thuê, bao gồm phương pháp ghi nhận doanh thu và chi phí.
• Tổng giá trị của các khoản thanh toán tiền thuê tối thiểu trong tương lai cho các hợp đồng thuê tài chính và thuê hoạt động, phân loại theo thời hạn đến ngày đáo hạn.
• Thông tin về các điều khoản gia hạn hoặc mua lại, và các điều kiện hạn chế trong hợp đồng thuê.

>>>> Tham khảo Hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam mới nhất 2024  tại đây bạn nhé!

3. Ảnh hưởng của chuẩn mực kế toán 06 đến doanh nghiệp

Chuẩn mực kế toán số 06 (VAS 06) – “Thuê tài sản” – có tác động đáng kể đến hoạt động tài chính và kế toán của doanh nghiệp. Việc áp dụng chuẩn mực này ảnh hưởng đến các khía cạnh sau:

Ảnh hưởng đến báo cáo tài chính

• Bảng cân đối kế toán: Đối với hợp đồng thuê tài chính, doanh nghiệp phải ghi nhận cả tài sản thuê và nợ phải trả tương ứng, làm tăng tổng tài sản và tổng nợ. Điều này có thể ảnh hưởng đến các chỉ số tài chính như tỷ lệ nợ trên vốn chủ sở hữu.
• Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh: Chi phí liên quan đến hợp đồng thuê tài chính được phân bổ thành chi phí khấu hao và chi phí lãi vay, thay vì ghi nhận toàn bộ như chi phí thuê trong thuê hoạt động.

Ảnh hưởng đến quyết định quản lý

• Lựa chọn phương thức thuê: Do tác động khác nhau đến báo cáo tài chính, doanh nghiệp cần cân nhắc kỹ lưỡng giữa việc lựa chọn thuê tài chính hay thuê hoạt động để tối ưu hóa lợi ích kinh tế và tuân thủ các chỉ tiêu tài chính đặt ra.
• Quản lý tài sản và nợ: Việc ghi nhận tài sản và nợ từ hợp đồng thuê tài chính yêu cầu doanh nghiệp quản lý chặt chẽ hơn về tài sản cố định và các khoản nợ liên quan.

Ảnh hưởng đến nghĩa vụ thuế

Thuế thu nhập doanh nghiệp: Phân loại hợp đồng thuê ảnh hưởng đến việc ghi nhận chi phí và khấu hao, từ đó tác động đến lợi nhuận chịu thuế. Doanh nghiệp cần tuân thủ các quy định về thuế liên quan đến hợp đồng thuê để đảm bảo tính hợp pháp và tối ưu hóa nghĩa vụ thuế.

>>>>> Tham khảo Chuẩn mực kế toán và kiểm toán theo thông tư 200 để biết thêm thông tin cần thiết.

4. Câu hỏi thường gặp

Chuẩn mực kế toán 06 có áp dụng cho tất cả các loại thuê tài sản không?

Không: Chuẩn mực kế toán 06 (VAS 06) chỉ áp dụng cho hợp đồng thuê tài sản giữa bên cho thuê và bên đi thuê, không áp dụng cho hợp đồng dịch vụ hoặc các giao dịch khác không liên quan đến thuê tài sản.

Có phân loại hợp đồng thuê tài sản theo chuẩn mực kế toán 06 không?

Có: Chuẩn mực kế toán 06 phân loại hợp đồng thuê tài sản thành thuê tài chính và thuê hoạt động, trong đó:

• Thuê tài chính: Bên đi thuê được chuyển giao phần lớn rủi ro và lợi ích kinh tế liên quan đến tài sản.
• Thuê hoạt động: Bên cho thuê vẫn giữ phần lớn rủi ro và lợi ích kinh tế từ tài sản.

Có bắt buộc ghi nhận tài sản thuê tài chính trên bảng cân đối kế toán không?

Có: Đối với hợp đồng thuê tài chính, bên đi thuê phải ghi nhận tài sản thuê là tài sản cố định trên bảng cân đối kế toán và ghi nhận nghĩa vụ phải trả tương ứng với khoản nợ thuê tài chính.

Việc thực hiện đúng chuẩn mực kế toán 06 giúp doanh nghiệp ghi nhận chính xác các giao dịch thuê tài sản, tuân thủ quy định pháp luật và đảm bảo tính minh bạch trong báo cáo tài chính. Vậy nên Kế toán Kiểm toán Thuế ACC hy vọng bài viết đã cung cấp thông tin hữu ích, giúp kế toán viên dễ dàng áp dụng chuẩn mực này vào thực tế, hạn chế sai sót và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính của doanh nghiệp.