Khu vực hộ kinh doanh hiện đóng góp khoảng 8-9 triệu việc làm, tương đương với khối doanh nghiệp tư nhân, nhưng đa số vẫn “ngại lớn” chuyển đổi sang hình thức doanh nghiệp do rào cản về thuế, phí và năng lực quản lý.
Chị Lê Thị Bích Thảo, Giám đốc Công ty TNHH Sản xuất và Thương mại Thảo Nguyên QN (Cẩm Phả, Quảng Ninh) – một trong số ít hộ kinh doanh đã “nâng đời” thành doanh nghiệp sau một năm rưỡi – chia sẻ rằng, mặc dù việc tuân thủ các quy định khắt khe giúp nâng cao uy tín và thu hút thêm khách hàng (khi sản lượng ruốc hải sản hàng tháng tăng gấp 2-3 lần so với trước), nhưng vận hành doanh nghiệp lại gặp nhiều khó khăn. Sau hơn 20 năm hoạt động theo mô hình hộ kinh doanh cá thể với hơn chục lao động, chị thừa nhận rằng các báo cáo, thủ tục và yêu cầu về quản trị, quản lý tài chính, nhân sự cùng công nghệ càng làm phức tạp hoạt động của người chưa qua đào tạo bài bản.
Theo số liệu của Cục Thống kê (2018-2020), Việt Nam hiện có trên 5 triệu hộ kinh doanh tạo ra 8-9 triệu việc làm và nộp gần 26.000 tỷ đồng thuế năm ngoái. Nếu một phần số hộ này chuyển đổi thành doanh nghiệp, Việt Nam sẽ đạt mục tiêu có 2 triệu doanh nghiệp như đã đề ra cho năm 2030, góp phần nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế.
Tuy nhiên, phần lớn hộ kinh doanh vẫn chưa muốn chuyển đổi. Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam, cho biết, một trong những lý do khiến các hộ “không chịu lớn” là mức thuế suất mà họ phải nộp có thể cao gấp tới 13 lần so với thuế thu nhập doanh nghiệp (20%). Hiện tại, hộ, cá nhân kinh doanh phải chịu ba loại thuế, phí chính là lệ phí môn bài (từ 300.000 đồng đến 1 triệu đồng đối với hộ có doanh thu trên 100 triệu đồng/năm), thuế giá trị gia tăng (VAT) và thuế thu nhập cá nhân (TNCN) với tổng cộng khoảng 1,5% doanh thu. Trong khi đó, doanh nghiệp phải chịu mức thuế thu nhập doanh nghiệp là 20%, khiến cho việc chuyển đổi không đem lại lợi ích thuế rõ rệt.
Một nghiên cứu “Xác định địa vị pháp lý cho hộ kinh doanh” do Công ty Economica Việt Nam thực hiện hồi tháng 8/2024 cho thấy, bình quân mỗi hộ kinh doanh đóng khoảng 2,7 triệu đồng thuế mỗi năm. Trong khi đó, khi chuyển đổi sang mô hình công ty, chi phí tuân thủ trung bình có thể lên tới 180-200 triệu đồng mỗi năm – tăng gấp 7 lần so với hiện trạng, do yêu cầu về ban lãnh đạo, bộ máy kế toán và các thủ tục báo cáo tài chính phức tạp.
Bên cạnh rào cản về chi phí, tính phức tạp trong vận hành cũng là một yếu tố khiến hộ kinh doanh “ngại lớn”. Các quy định về kế toán và thủ tục hành chính buộc doanh nghiệp như Công ty Thảo Nguyên QN phải bổ sung thêm các vị trí kế toán và hành chính, trong khi khó khăn trong tuyển dụng nhân sự phù hợp tại địa phương càng làm tăng thêm áp lực.
Mặc dù từ năm 1999 đã có quy định cho phép hộ kinh doanh chuyển đổi, nhưng các sáng kiến thúc đẩy việc này vẫn chưa đạt hiệu quả. Ví dụ, quy định bắt buộc hộ, cá nhân kinh doanh có hơn 10 lao động phải chuyển thành doanh nghiệp được đưa ra từ năm 2005, nhưng ngưỡng này sau đó đã bị bỏ đi theo Luật Doanh nghiệp 2020. Mặc dù có nhiều chính sách hỗ trợ như giảm lệ phí, miễn phí môn bài, hỗ trợ chi phí phần mềm kế toán, biển hiệu… nhưng số lượng hộ kinh doanh chuyển đổi vẫn rất ít. Giai đoạn 2018-2020, cả nước chỉ có gần 1.900 doanh nghiệp được thành lập trên cơ sở chuyển đổi, trong khi các nghiên cứu khác cho thấy tỷ lệ mong muốn chuyển đổi chỉ ở mức 0,8% tại một số địa phương như Hòa Bình và Lào Cai; tại An Giang, trên 1.000 hộ được khảo sát đều không có ý định thay đổi mô hình.
Theo số liệu của Cục Thuế, hiện có hơn 100.000 hộ kinh doanh có doanh thu trên 1 tỷ đồng mỗi năm. Bà Cúc cho rằng, mặc dù doanh thu của các hộ kinh doanh này tương đương với các công ty, nhưng không chuyển đổi để hưởng mức thuế thấp hơn là chưa đảm bảo tính công bằng.
Để khuyến khích các hộ kinh doanh chuyển đổi, bà Cúc đề xuất cần có một chính sách đột phá, ví dụ như áp dụng chế độ kê khai, nộp thuế tương tự doanh nghiệp tư nhân thay vì thuế khoán – vốn chỉ nên áp dụng cho các hộ có doanh thu rất thấp. Tuy nhiên, việc nâng thuế chưa hẳn là giải pháp hiệu quả. Chị Lê Thị Bích Thảo cho biết, điểm khác biệt cơ bản giữa mô hình hộ kinh doanh và doanh nghiệp là tính dễ quản lý và tuân thủ. Bản thân chị sẵn sàng chấp nhận mức thuế cao hơn từ 3-4 triệu đồng mỗi năm để hướng tới phát triển bền vững.
Ở góc độ vĩ mô, TS Lê Duy Bình, Giám đốc Economica Việt Nam, cho rằng việc nâng thuế sẽ làm tăng chi phí môi trường kinh doanh và không khuyến khích sự chuyển đổi của các hộ kinh doanh. Ông nhấn mạnh rằng, các biện pháp thị trường nên được áp dụng để khuyến khích chuyển đổi hơn là sử dụng công cụ pháp luật. Ông cũng phân tích đặc điểm của hộ kinh doanh ở Việt Nam, vốn do một cá nhân làm chủ và không tách bạch tài sản với hoạt động kinh doanh, tương tự như mô hình doanh nghiệp cá thể ở Trung Quốc, Singapore, Malaysia hay Mỹ – những quốc gia mà loại hình này được ưa chuộng nhờ tính đơn giản, thuận tiện và chi phí tuân thủ thấp.
Từ kinh nghiệm quốc tế, TS Bình khuyến nghị nên có một loại hình doanh nghiệp “gọn nhẹ” cho hộ kinh doanh chuyển đổi, với các quy định về quản trị, kế toán và báo cáo tài chính được đơn giản hóa, phù hợp với điều kiện của phần lớn hộ kinh doanh cá thể. Ví dụ, một tiệm hoa, cửa hàng bánh mì hay quán cà phê chỉ cần báo cáo các khoản thu, chi đơn giản thay vì phải duy trì hệ thống sổ sách phức tạp.
Trong bối cảnh khu vực kinh tế tư nhân đóng góp khoảng 51% GDP và trên 30% ngân sách nhà nước, việc thúc đẩy chuyển đổi hộ kinh doanh sang doanh nghiệp sẽ là một cú hích quan trọng. TS Lê Duy Bình khuyến nghị các cải cách sắp tới nên tập trung vào việc cải thiện môi trường kinh doanh, giảm chi phí tuân thủ và giảm thiểu rủi ro pháp lý, từ đó tạo điều kiện cho người dân tự tin khởi nghiệp và mở rộng kinh doanh. Đồng thời, ở cấp doanh nghiệp nhỏ, chị Thảo mong muốn có thêm hỗ trợ về tiếp cận vốn, mở rộng thị trường, quản trị doanh nghiệp và ứng dụng công nghệ – điều này sẽ giúp hộ kinh doanh tăng cường năng lực và dám “lớn” hơn.
Nguồn: vnexpresss.net
HÃY ĐỂ LẠI THÔNG TIN TƯ VẤN